Kilikya kralına kimler biat etmiş

Dünkü yazının dipnotunda verdiğim linki epey kişi ziyaret ettiğine göre biraz daha bilgi vermemde yarar var demektir.

Önce yazar. Sımpad Sparabed veya Smbat Konestabl (“Kumandan S.”) adıyla tanınan zat Mersin’in dağında şimdiki adı Çandır kalesi olan Paperon kalesinin beyi, Kilikya Ermeni hükümdarı 1. Hetum'un kardeşi. 1247’de ve tekrar 1254’te elçi olarak Karakurum’a gidip Moğol hanı Möngke ile görüşmesi ünlü. Hanın akrabası olan bir Moğol hatunla evliliğinden Tatar Vasil adlı bir oğlu olmuş. Kıbrıs kralı ile Latince yazışması mevcut. 13. yüzyıl olaylarıyla ilgili elimizeki en kapsamlı kaynaklardan biri olan (Ermenice) vekayinamesini 1274 yılına kadar getirmiş.  

Vekayinamenin en ilginç pasajı, 1198 (veya 1199) tarihinde Rupenyan sülalesinden 2. Levon’u “Ermeniler kralı” olarak tanıyan ruhani ve askeri şeflerin listesi. Belli ki resmi bir tutanaktan iktibas edilmiş. Kilikya ülkesinin siyasi yapısı ve yer adları açısından bir hazinedir. Son yüz elli yılda sayısız analiz ve makaleye konu olmuştur. Ben de derleyebildiklerimi size aktarayım.

Listede önce başpiskoposlar, sonra piskoposlar, son olarak da sivil beyler gösterilmiş. İlk grubun sıralama mantığı açık değil; ikinci ve üçüncüsünde doğudan batıya coğrafi sıra izlenmiş. 

Sol kolonda vekayiname metninin İngilizce çevirisini verdim; özel adlar klasik Ermenice değerlere göre aktarılmış. Ermenice harflerin transkripsiyonunda kullandıkları kesme işaretlerini yok sayın bitsin. Sağ kolonda benim notlarım var; Batı Ermenicesi telaffuzunu tercih ettim.

Not 1: Din adamlarının adlarının tümü ile diğer kişi adlarının çoğu Ermenice. Fakat bazıları Rumca, daha doğrusu Rum Ortodoks mezhebine ait adlar (Kostans, Nikifor, Mixail, Xrisofor). Epey sayıda Katolik Frenk adı (Henri, Baudoin, Tancred, Robert) ile Ulukışla’da muhtemelen Müslim olan bir Şehinşah görülüyor. Belli ki çeşitli din ve mezheplere mensup yerel egemenler, Ermeni kilisesinin onaylayıp kutsadığı bir siyasi oluşumda yer almayı tercih etmişler. Ulukışla’daki vatandaş eğer sahiden Müslim ise, belki kuzeyinde Konya Selçuklularının 1180’lerden beri hızla artan gücüne karşı güneyindeki Ermenilerle ittifakı ehveni şer saymış.

Bu önemli bir gözlem, çünkü aynı beylerin veya benzerlerinin, aynı dönemde ve hemen sonrasında Türk-İslam ittifakı içinde nasıl yer aldıklarına dair de bir fikir veriyor.

Not 2: Listedeki iki isim, Kudüs ve Antakya başpiskoposları, yerel bir egemenliği temsilen değil siyaset-üstü kurumların temsilcisi olarak yer almış görünüyor. Kudüs bu tarihte Selahaddin Eyyubi’nin oğullarının hükmü altında olduğuna ve Kudüs başpiskoposunun onlardan izinsiz katılması mantıksız olacağına göre, Eyyubilerin bu oluşuma en azından sıcak baktıklarını düşünmek gerekiyor. Belki onlar da Konya Selçukluların artan gücüne karşı bir Ermeni tamponu oluşturmayı faydalı görmüşlerdir.

Hatırlayalım ki bu olaydan beş veya altı yıl sonra Bizans çöküp Latinlere teslim olacak, hemen ardından Selçuklular Antalya ve Alanya’yı zaptedip Doğu Akdeniz dengelerini altüst edecekler.